Sığırlarda Ayak Bakımı

Sığırlarda bacakların topuk ekleminin altında kalan bölümü “ayak” diye adlandırılır. Ayak bölgesi problemlerine bağlı olarak ortaya çıkan ağrının beyinin hipotalamus ve hipofiz sistemlerini bloke etmesiyle ineklerde; süt veriminin azalması, canlı ağırlık kaybı, seksüel sikluslarında düzensizlik, döl verimi kayıpları nedeniyle damızlıktan çıkarılmaya varan sorunlar yaşanabilmektedir.

Ayak; deri ve yumuşak dokular ile boynuzsu tabakayla kaplı olan tırnak kısımlarından meydana gelir. Hayvanın canlı tırnak boynuzumsu kapsülü; tırnak içerisindeki canlı dokunun dış tabakasındaki hücrelerin farklılaşması ile oluşur ve tırnağın canlı kısımlarını korumanın yanı sıra ağırlığı taşıyan ayakkabı görevini görür.

Tırnak ön duvarından, tabandan ve ökçelerden düzenli olarak uzar. Bu uzama normal olarak ayda; tırnak ön duvarında 5-13 mm, tabanda ise 3-5 mm kadardır.

Ağırlığın Taşınması; Sığırlarda ağırlığın taşınması tırnağın dış kenarı ve ökçeler üzerinde olur (A-işaretli kısım), tırnağın iç kısmı ağırlığın taşınmasına iştirak etmez(B-işaretli kısım). İyi beslenen yani kan akımı normal olan ve normal özelliklerini koruyan bir tırnakta bu işlem tırnak canlı kısmı içerisindeki kan damarlarının, kan dolarak bir amortisör görevi görmeleriyle sağlanılmaktadır.

Tırnağın boynuzsu kısmında nem oranı; % 14-20, altındaki canlı dokuda ise % 15-30 olmalıdır. Nem oranı % 15’ den az olduğunda kuru tırnak, % 30’dan fazla olduğunda ise yumuşak tırnak olarak değerlendirilir. Kuruluk canlı dokunun sıkışması ve tırnağın kırılganlığının artmasına neden olur.

Devamlı olarak ahırda barındırma, asitli rasyonlarla besleme (melas, küspe, vb.), aşırı besleme, ahır zeminin sürekli ıslak olması gibi nedenler tırnağın yumuşamasına ve çabuk uzamasını sağlar. Bağlı veya hareketsiz kalan hayvanların tırnaklarında aşınma olamayacağında düzenli olarak uzayacaktır.

Tırnağın aşırı uzaması, kırılması, bozuk (deforme) tırnak yapılarının meydana gelmesi, vücut ağırlığının tırnağın taşınma yüzeylerine dengeli aktarılmasını menfi yönde etkiler ve bunun sonucunda tırnaktaki canlı doku hasar görür. Hasara bağlı topallık meydana gelir.

Ayağın yumuşak ve sert dokularında yaralanma, incinme ya da mikropların bulaşması ile oluşan hastalıklar ayak hastalığı olarak tanımlanır. Bunlar kabaca; boynuzsu tırnak, tırnağın boynuzsu tırnak içerisindeki canlı dokusunun, tırnak üzeri ve parmaklar arası derisinin hastalıkları, ayak bölgesindeki kiriş, kemik ve bağların hastalıkları olarak ayrılabilirler.

Ayak sağlığı sorunları olmadığı düşünülen entansif olarak yetiştirilen sığırların tırnakları üzerinde yapılan çalışmalarda, gizli laminitis oranın % 20 civarında olduğu ortaya çıkmıştır. Bu nedenle Tüm hastalıklarda olduğu gibi ayak hastalıklarını da tedavi etmek masraflı ve çok zordur. En etkili tedavinin hastalıktan koruma olduğu her zaman benimsenmelidir.

 Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan çalışmalarda bir inekte görülen ayak hastalığının işletmeye maliyetinin yaklaşık 480 $ olduğu ortaya konmuştur.

 Uzun süreli olgularda hastalığın şiddetine bağlı laktasyon sürecinde % 20’ lere varan et ve süt kaybı oluşmaktadır.

 İnce öğütülmüş tane yemler, alışık olmayan yemler, ani yem değişiklikleri, rasyondaki dengesizlik, asitli rasyonlarla besleme (melas, küspe, vb.), aşırı besleme, kalsiyum, çinko, bakır, iyot, selenyum gibi mineral maddeler ve metionin, sistein gibi kükürtlü amino asitlerin eksikliği ve sıcaklık stresi ayak hastalıklarına yol açabilir.

 Tahıl veya konsantre yemlerin fazla verilmesi, rasyonda yapısal etkili kaba liflerin az olması veya kaba yemlerin lezzetsiz yada kalitesiz olması nedeniyle hayvanın konsantre yemleri seçerek yemesi sonucunda işkembedeki asidite artar. Rumende tükürükle tamponlanamayacak katar artan asidite, bağırsak hareketleriyle kalın bağırsağın son bölümlerine kadar gider. Kalın bağırsakta ki asit ortam sebebiyle dışkı sümüksü, cıvık, köpüklü ve kabarcıklı bir hal alır. Dışkıyı bu formda gördüğümüzde topallık sorunu başlamış demektir.

 Rumende oluşan asidoza bağlı sindirim sistemindeki mikrofloranın bozulması ile birlikte endotoksin salınmaktadır. Salınan endotoksin histamin artışına, histamin artışı da damarlarda genişlemeye sebep olmaktadır. Buna bağlı dokularda ödem oluşumu, damar hasarı ve keratin sentezinde azalma meydana gelir. Bu zincirleme reaksiyon sonucunda da aksama-topallık şekillenir.

 Sürü içerisinde zorbalık yapan hayvanlara karşı tedbir alınmalıdır.

 Ayak sorunlarının önlenmesi ve yönetilmesi için işletmedeki tüm sağmal hayvanlar; ayak-bacak ve hareketlilik (lokomosyon ) yönünde skorlanmalı ve yapılan teşhis ve tedaviler günlük olarak kayıt edilmelidir.

 Şap gibi salgın ve bulaşıcı hastalıklara karşı tedbir alınmalıdır.

 Ayak hastalıklarının hazırlayıcısı olan barınaklarda idrar, dışkı ve çamur birikintilerine izin verilmemelidir.

 Dışkı-idrar ile temasın azaltılması bakımından, zeminde düz betondan ziyade oluklu ve/veya ızgaralı zemin sistemleri tercih edilmelidir.

 Ayak bakım ve tedavi malzemelerinin her kullanımdan sonra temizliği ve dezenfeksiyonu yapılarak malzeme kaynaklı bulaşma (kontaminasyon) önlenmelidir.

 3 aydan büyük sığırlar mümkünse beslenme ve hareket amaçlı çayırlara salınarak ayak/tırnak ve bacak yapısı geliştirilmelidir.

 Ayak ve tırnak bakımı; belli bir eğitimden geçmiş, sabırlı, hayvanları seven ve hoşgörülü davranan, yeterince güçlü kişilerce, hayvanların sabitlenebildiği bir düzenekte yapılmalıdır.

 “Hayvan Refahında 5 Temel Hak” kuralına uyulmalıdır.

 Ayak hastalıkları görülen sürülerden hayvan alınmamalıdır.

 İşletmede veteriner hekiminizin ayak hastalıklarına karşı hazırlamış olduğu bir korunma planı olmalıdır.

Sığırlarda tırnak bakımında uyulması gerekli olan kurallar:

Sığırların barınak içindeki yürüyüş ve duruşları sık sık gözlemlenerek, tırnak sorunu olanlara vakit kaybetmeden müdahale edilmelidir. Yaklaşık % 7-8 damızlıktan çıkarılma sebebi olan tırnak sorunlarının asgari düzeylerde tutulabilmesi için;

 Hayvanların rahat hareket edebilecekleri yarı-açık ahırlar tercih edilmelidir.

 Ahır zemini; mümkün olabildiğince temiz ve kuru olmalı, aşırı yumuşak veya aşırı sert tabanlardan kaçınılmalıdır.

 İnekler keskin kenarlı, batıcı, düzensiz ve bozulmuş zeminlerde yürütülmemelidir.

 Yatak yerleri konforlu olmalı, duraklarda hayvanın dinlenme süresini uzatmak için sap, kauçuk yatak, talaş, kum gibi yumuşak altlık kullanılmalıdır.

 Tırnağın doğal yapısının korunması ve uzayan kısımlarda aşınmanın sağlanabilmesi için hayvanlara; padok içerisinde, sağımhaneye gidiş-gelişle veya merada günlük 800 - 1200 metrelik bir yürüyüş imkanı sağlanmalıdır.

 Sivri-uzun, küt, yayvan-geniş, dolgun, kavisleşen, burulmuş, makasvari ve ayrık tırnak gibi ayak ve bacak yapısı genetik olarak kusurlu hayvanlar, seleksiyonla (sürüden çıkarma, ayak-bacak puanı yüksek olan boğa kullanmak vb) sürüdeki varlıkları azaltılmalıdır.

 Hayvanların durdukları bağlama/dinlenme zemini, gübrelik ve idrar kanalına doğru eğimi ile idrar kanalının gübre çukuruna doğru eğimi % 1-2 olmalı,

 Hayvanların dışkılama sırasında arka kısımlarının gaita ile bulaşmasının önlenmesi için, bağlama yeri ön–arka mesafesi ırk özelliği ve hayvanın cüssesi gözetilerek gençlerde 135-140 cm, erişkinlerde 175 - 200 cm olmalıdır

 Arka ayak ökçeleri hizasında başlayan idrar-dışkı kanalı, uygun genişlik ve eğimde olmalı, hayvanların ayaklarının kayıp içine girmemeleri için, araları çok geniş olmayan ızgaralarla örtülmelidir. Zeminde her türlü ıslaklığın (idrar, gaita vb.) giderilerek hayvanlar azami ölçüde korunmaya çalışılmalıdır.

Padok veya mera dönüşünde, hayvanların ayakları taziyikli suyla yıkanıp temizlenmeli parmaklar arasına sıkışabilecek sert ve batıcı cisimler yönünden kontrol edilmelidir.

görünümde bölge battikon gibi iyotlu bir ilaç sürüldükten sonra üzerine sprey tarzı bir antibiyotik püskürtülerek hayvan bol altlıklı (25-35 cm kalınlıkta) bir bölmeye alınmalıdır.

Ayak Banyosu; ayak ve tırnak sağlığını korumak, tırnağın dayanıklılığını artırmak ve ayak hastalıklarını tedavi etmek amacı ile hayvanların yürütülerek içinden geçirildikleri veya bir süre içinde tutuldukları, içi antiseptikli su konulan havuzlar veya ayak duşu ile yapılan temizlik ve asepsi işlemleridir.

Ayak banyolarından birincisi, yürüyüş halinde içinden geçebilecekleri, banyo havuzu 3 m boyunda, 70-120 cm eninde ve 15 cm derinlikte yapılır. Taban kısmı eğimli yapılır ve bir tahliye deliği bırakılır. Havuzun tabanın oluklu biçimde yapılması, tırnaklardaki pisliklerin mekaniksel temizliğine yardımcı olunması açısından yarar sağlar. Banyodan geçirdikten sonra, hayvanların bir müddet için kuru zemin üzerinde tutulmalıdır.

Diğer bir yürüyerek geçilen banyo şeklinde ise iki banyo yer alır. Birinci banyo ayakların temizliği için sadece su ihtiva eder. İkinci banyoda ise antiseptikli su bulunur.

Banyo havuzlarının içerisine % 5 - 10 ’luk göz taşı (bakır sülfat), % 5 - 10 Çinko sülfat veya bu amaçla kullanılmak üzere ruhsatlandırılmış solüsyonlar prospektüsüne uygun doldurulur.

Ayda en az iki kez ayak banyosu yaptırılmalıdır. Mümkünse ineklerin sağımhane giriş veya çıkışında % 4 lük bakır sülfat (göztaşı) veya haftada 4 gün % 2 bakır sülfat çözeltisine düzenli olarak basmaları sağlanmalıdır. Ya da banyo amaçlı ayak duşu kullanılmalıdır. Duştan sonra ayağına dezenfektan püskürtülmelidir. Uygulanan işlemlerin etkinliği ve istenmeyen herhangi bir yan etkinin olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Ayak banyolarının uygulanmasında şu hususlara dikkat edilmelidir:

 Hayvanların banyo suyunu içmemeleri için önceden sulanmış olmaları gerekir,

 Banyo ilaçlı suyunun tırnak üzeri kısımlarda deriyi etkilememesi için ilaçlı su yüksekliğinin 8 - 10 cm’ den fazla olmamasına dikkat edilmelidir,

 Buharlaşma ile su kaybı nedeniyle ilaç yoğunlaşması oluşacağı göz önüne alınarak, ilaç etkisi kaybolmayacak, ancak zarar vermeyecek su ilavesi yapılmalıdır

Kaynak: tarim.gov.tr